Jakie są odmiany języka angielskiego i czy trzeba się ich uczyć?
Czy zdarza Ci się czasem, że słuchając piosenki w wersji angielskiej, bez problemu wiesz, o czym śpiewa wokalista, a innym razem nawet ciężko Ci rozpoznać, czy to, co słyszysz, to rzeczywiście język Szekspira? Nie, nie masz czasowego problemu ze słuchem, czy przypomnieniem sobie słówek. Wokalista prawdopodobnie śpiewa w wersji angielskiego, której nie znasz lub do której nie jesteś przyzwyczajony. To wcale nie jest takie rzadkie, a pewnie spadnie Ci kamień z serca, gdy się dowiesz, że nawet rodzimi użytkownicy angielskiego mają czasami problem ze zrozumieniem swoich rozmówców. Dlaczego tak jest? Wszystkiego na ten temat dowiesz się w tym artykule.
Angielski angielskiemu nierówny
Czy wiesz, że gdy hit filmowy „Trainspotting” wchodził do amerykańskich kin w końcówce lat 90., musiał mieć angielskie napisy? Akcja filmu rozgrywa się w Edynburgu, a bohaterowie są Szkotami, którzy posługują się potocznym językiem z charakterystycznym akcentem. Takie połączenie stanowi nie lada wyzwanie nawet dla native speakerów! Według amerykańskiego magazynu Entertainment Weekly reżyser filmu Danny Boyle dubbingował dialogi, aby pomóc amerykańskiej publiczności przebrnąć przez szkocki akcent Ewana McGregora i innych aktorów.
Portal Movie Mezzanine opublikował listę 10 anglojęzycznych filmów, które z racji innej odmiany angielskiego wymagają włączenia napisów. Wśród nich oprócz wspomnianego „Trainspotting” znajduje się „Fish Tank” i brytyjsko-irlandzki „Głód”. To dowodzi jednego: język angielski jest nie tylko plastyczny, ale ma bardzo dużą liczbę odmian, które mogą się wzajemnie przenikać. A przy okazji sprawiać sporo kłopotów…
Współczesna lingua franca
Na całym świecie po angielsku mówi około 2 miliardów ludzi. To prawdziwa lingua franca współczesnych czasów, czyli szeroko używany język, który jest środkiem komunikacji wielu różnojęzycznych grup na całym świecie. Co ciekawe, rodzimi użytkownicy języka angielskiego to nie więcej niż 400 milionów osób. Tak duża liczba anglojęzycznych osób to wiele odmian języka angielskiego. Najstarszą z nich jest angielski brytyjski, używany przez około 60 milionów rodzimych użytkowników z Wielkiej Brytanii. Jednak największa liczba native speakerów to osoby mówiące w wersji amerykańskiego angielskiego – aż 225 milionów osób.
Język angielski jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych języków na świecie, a jego znaczenie jako języka międzynarodowego rośnie z każdym rokiem. Jednakże wiele osób zaczynających naukę może być zaskoczonych tym, że istnieją różnice pomiędzy odmianami angielskiego używanymi w różnych krajach i regionach. Dlatego też wybór odpowiedniej odmiany angielskiego może być wyzwaniem dla wielu z nich.
Z artykułu dowiesz się, jakie są najpopularniejsze odmiany angielskiego, a także poznasz różnice między nimi i ich zastosowanie. Skupię się na dwóch najpopularniejszych odmianach – brytyjskim oraz amerykańskim. Dowiesz się, jakie są między nimi różnice i jakie są ich cechy charakterystyczne – znajdziesz tutaj również przykłady słów i zwrotów, które są specyficzne dla każdej z odmian. Wspomnę też o dwóch innych odmianach, australijskiej i kanadyjskiej. Na koniec rozwiążę dylemat w wyborze najlepszej odmiany angielskiego do nauki.
Czym różnią się poszczególne odmiany angielskiego?
Oprócz dwóch najbardziej znanych odmian języka angielskiego wyróżnia się jeszcze inne odmiany języka angielskiego: kanadyjski angielski, australijski angielski, nowozelandzki angielski, południowoafrykański angielski i indyjski angielski. Niektórzy lingwiści uznają również inną klasyfikację odmian języka angielskiego, znaną jako World English.
Charakterystyczne różnice między poszczególnymi odmianami języka angielskiego to:
- wymowa – różnice zarówno w samogłoskach, jak i spółgłoskach,
- akcentowanie i intonacja,
- słownictwo – różnice w rzeczownikach i czasownikach, zwłaszcza użycie czasowników frazowych i nazw poszczególnych narzędzi lub przedmiotów.
Wszystkie odmiany języka angielskiego mają te same podstawowe zasady gramatyczne, ale niektóre słowa, wyrażenia lub konstrukcje językowe mogą się różnić. Na przykład w brytyjskim angielskim mówi się, że He is going to the cinema, w amerykańskim angielskim powinniśmy oczekiwać stwierdzenia He is going to the movies.
Brytyjski angielski
Określenie „brytyjski angielski” odnosi się do odmiany języka angielskiego, który jest używany w mowie i piśmie w Wielkiej Brytanii. Odmiana ta jest uważana za wzorcową i jest preferowanym wariantem angielskiego w większości krajów europejskich, a także w krajach anglojęzycznych w Afryce i Azji Południowej (tj. w Indiach, Pakistanie, Bangladeszu).
Jednak brytyjski angielski nie jest jednorodny, ponieważ regionalne akcenty i dialekty w Wielkiej Brytanii znacznie się od siebie różnią. Inaczej brzmi Irlandczyk od mieszkańca północnej Anglii, czy Walii. Przyjęło się, że kiedy myślimy o brytyjskim angielskim, myślimy o języku, jakim posługiwała się królowa Elżbieta II, a obecnie posługuje się król Karol III. Akcent królowej jest znany jako „received pronunciation” i tak naprawdę jest używany zaledwie przez 2% populacji!
Received Pronunciation (RP) to określenie regionalnie neutralnego akcentu wzorowanego na mowie wykształconych Anglików. RP był mową wzorcową do lat 60. XX wieku roku. Jest stosowany jako punkt odniesienia w słownikach i nadal często jako model nauczania języka angielskiego jako języka obcego.
Zrozumieć angielski to jedno; zrozumieć Anglika, który mówi, to inna sprawa. Aleister Crowley
Amerykański angielski
Amerykańska odmiana języka angielskiego używana jest na terenie Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i także w jej obrębie wyróżnia się dialekty ściśle związane z regionami. Inaczej będzie brzmiał mieszkaniec Kalifornii, a inaczej wschodniego wybrzeża, czy położonej w centralnych USA Nebraski. Jednak amerykańskie dialekty mają dużo cech wspólnych i nie różnią się od siebie tak znacznie, jak od wersji brytyjskiej.
Amerykańska wersja języka angielskiego jest oparta na starszej wersji angielskiego, która zachowała stare cechy języka ze względu odizolowania od brytyjskiego angielskiego. Amerykański angielski zawiera wiele zapożyczeń z innych języków (w dużej mierze z hiszpańskiego) oraz ma odmienny od brytyjskiego sposób wymawiania i akcentowania słów.
Brytyjski czy amerykański – jak je odróżnić?
To Brytyjczycy wprowadzili język angielski do obu Ameryk, kiedy przypłynęli tam między XVI a XVII wiekiem. W tamtych czasach pisownia nie była jeszcze ujednoliconym systemem znaków, ponieważ nie istniały słowniki, które by te wzorce wytyczały. W Londynie słownik opracowali naukowcy, natomiast w Stanach Zjednoczonych zasady spisał Noah Webster, amerykański reformator ortografii. Jego „wini się” za dokonanie zmian w pisowni części wyrazów. Jak głosi plotka, zrobił to celowo, aby odróżnić wersję American English od wersji brytyjskiej, chcąc w ten sposób zaznaczyć kulturową niezależność od kraju macierzystego.
Różnice w wymowie między amerykańską i brytyjską odmianą angielskiego zaznaczyły się zaraz po przybyciu pierwszych brytyjskich osadników do Ameryki. Ludzie ci mówili tak zwaną mową rotyczną, w której wymawiany jest dźwięk „r”. Wyższe brytyjskie klasy chcąc się odróżnić od „zwykłych” ludzi, łagodzili wymowę dźwięku „r”. Elita była uważana za wzorzec bycia modnym, dlatego część ludzi zaczęła kopiować modną mowę, aż w końcu stała się ona powszechnym sposobem mówienia na południu Anglii.
Chociaż istnieje o wiele więcej odmian języka angielskiego, amerykański angielski i brytyjski angielski to dwie odmiany nauczane w większości programów ESL/EFL. Ogólnie przyjmuje się, że żadna z nich nie jest jedyną poprawną, a preferencje w użyciu każdej z nich często wynikają z osobistych przekonań lub uwarunkowań. Trzy główne różnice między amerykańskim i brytyjskim angielskim to:
- Wymowa: różnice zarówno w samogłoskach, jak i spółgłoskach, a także akcent i intonacja.
- Słownictwo: różnice w rzeczownikach i czasownikach, zwłaszcza użycie czasowników frazowych oraz nazwy konkretnych narzędzi lub przedmiotów.
- Pisownia: różnice występują zazwyczaj w niektórych formach przedrostków i sufiksów.
Typowe różnice pomiędzy brytyjskim angielskim a amerykańskim angielskim
Już w XIX wieku Oscar Wilde zauważył, że „W dzisiejszych czasach mamy wszystko wspólne z Ameryką oprócz języka”. Ta odmienność cały czas się utrzymuje, a nawet pogłębia, ponieważ zarówno Brytyjczycy, jak i Amerykanie starają się, aby ich mowa była inna. Poza tym oba języki mają swoje odrębne wpływy. Brytyjski angielski i amerykański brzmią zauważalnie inaczej. Zarówno Brytyjczyka, jak i Amerykanina w miarę łatwo jest odróżnić, gdy obaj zaczną mówić.
Akcent i wymowa
Najbardziej oczywistą i najłatwiej zauważalną różnicą między tymi dwoma odmianami jest sposób wymawiania litery „r”. W brytyjskim angielskim „r” nie jest wymawiane, jeśli w wyrazie występuje po samogłosce w tej samej sylabie (np. car, market, hard). Amerykanin w tym przypadku wymawia „r”.
Kolejna rzecz to zapożyczenia – brytyjski angielski z zasady zachowuje pisownię słów, które przejął z innych języków, w głównej mierze germańskiego i francuskiego. Pisownia obcych wyrazów w amerykańskiej odmianie angielskiego opiera się na tym, jak słowo brzmi, gdy jest wypowiadane.
Brytyjczycy i Amerykanie w inny sposób artykułują niektóre samogłoski. Na przykład, inaczej wymówi słowa takie jak dog lub model Brytyjczyk [ɒ], a inaczej Amerykanin, który wydłuży wymowę samogłoski brzmiącej jak wydłużone „a” ([a:] lub [ɒ:]).
Słownictwo
W wielu przypadkach Amerykanie i Brytyjczycy używają innych określeń na poszczególne przedmioty. Do najbardziej znanych należą:
- film: (BrE) film – (AmE) movie
- mieszkanie: (BrE) flat – (AmE) apartment
- sklep: (BrE) shop – (AmE) store
- piętro: (BrE) floor – (AmE) story
- benzyna, paliwo: (BrE) petrol – (AmE) gas
- cukierek: (BrE) sweet – (AmE) candy
- jesień: (BrE) autumn – (AmE) fall
BrE = British English
AmE = American English
Pisownia
Niektóre wyrazy kończą się inaczej w brytyjskim i amerykańskim angielskim.
Dotyczy to na przykład większości słów kończących się na nieakcentowane -our w brytyjskim angielskim, które w odmianie amerykańskiej kończą się na -or:
- zachowanie: (BrE) behaviour – (AmE) behavior
- kolor: (BrE) colour – (AmE) color
- smak: (BrE) flavour – (AmE) flavor
- port: (BrE) harbour – (AmE) harbor
- port: (BrE) honour – (AmE) honor
- humor: (BrE) humour – (AmE) humor
- praca: (BrE) labour – (AmE) labor
- sąsiad: (BrE) neighbour – (AmE) neighbor
Zwróć na to uwagę, gdy masz zamiar podchodzić do testów z języka angielskiego lub jeśli po prostu przyjdzie Ci ochota na rozwiązanie krzyżówki.
Zmiany pisowni dotyczą również złożeń liter takich jak -oe-/-ae- (BrE) oraz wstawianych w ich miejsce -e- (AmE):
- (BrE) anaemia – (AmE) anemia
- (BrE) diarrhoea – (AmE) diarrhea
- (BrE) encyclopaedia – (AmE) encyclopedia
Różnice w odmianach angielskiego zdradzają również końcówki -ence w wersji brytyjskiej i -ense w amerykańskiej:
- licencja: (BrE) licence – (AmE) license
- obrona: (BrE) defence – (AmE) defense
- obraza: (BrE) offence – (AmE) offense
Wersję American English można również rozpoznać po braku podwójnego „l” tak jak w wyrazach:
- odwołany: (BrE) cancelled – (AmE) canceled
- jubiler: (BrE) jeweller – (AmE) jeweler
- ale wypełnić: (BrE) fulfil – (AmE) fulfill
Niektóre różnice wydają się wręcz błędami w pisowni (spelling mistakes), tak jak jest to w przypadku zamiany brytyjskiego -re na amerykańskie -er:
- metr: (BrE) metre – (AmE) meter
- centrum: (BrE) centre – (AmE) center
- włókno: (BrE) fibre – (AmE) fiber
Czy mieszanie obu wersji języka angielskiego jest błędem?
Mieszanie wersji brytyjskiej i amerykańskiej języka angielskiego nie jest uznawane za błąd, również w szkołach. Warto jednak mieć na uwadze, że te dwie wersje różnią się wymową, pisownią i słownictwem. W konkretnych sytuacjach, zwłaszcza zawodowych, brak spójności językowej może być niewłaściwy, np. w:
- formalnych prezentacjach,
- spotkaniach biznesowych,
- w trakcie rozmów wymagających podejścia dyplomatycznego, gdzie oczekuje się stosowania jednej konwencji językowej.
Jeśli dotyczy Cię jedna z tych lub podobnych sytuacji, a chcesz brzmieć profesjonalnie, wybierz wersję języka angielskiego, która najlepiej się sprawdzi. Najczęstszą wytyczną są kontakty z danym środowiskiem językowym lub obszar działalności. Możesz też zdecydować się na brytyjski angielski, ponieważ uważany jest za bardziej formalny lub wybrać amerykański angielski ze względu na to, że często jest używany w przemyśle rozrywkowym, z którym masz styczność.
Dobrze jest zachować spójność i konsekwencję w swoim sposobie mówienia. Zwróć uwagę na to, że niektóre słowa i zwroty mogą mieć inne znaczenie w danej wersji językowej lub nie być używane w jednej z wersji angielskiego w ogóle. To, czym dla Brytyjczyka są crisps (chipsy), Amerykanin określa mianem chips. I tutaj pojawia się pewien problem, ponieważ dla Brytyjczyka chips to frytki, które Amerykanin wziąłby za French fries…
Takim typowym przykładem, który może spowodować wiele zamieszania w branży nieruchomości, jest odmienne rozumienie parteru w obu wersjach angielskiego. Dla Brytyjczyka parterem jest ground floor, natomiast first floor to pierwsze piętro. Amerykanin, słysząc, że ma pojawić się na „first floor” będzie czekał na parterze, ponieważ w jego słowniku nie ma osobnego określenia na najniższy poziom budynku.
Inne odmiany angielskiego
Oprócz wersji brytyjskiej i amerykańskiej język angielski ma wiele odmian. Wynika to bezpośrednio z historii Imperium Brytyjskiego, które na przestrzeni wieków kolonizowało i wprowadzało język angielski do wielu części świata, w tym do Ameryki Północnej, Australii, Nowej Zelandii, Afryki i Azji. Z bliższych nam, Europejczykom wymienić można australijską i kanadyjską wersję języka angielskiego.
Australijski angielski
Australijski angielski podobny jest do brytyjskiej wersji angielskiego, ponieważ fundamentem tej odmiany był język brytyjskich kolonizatorów. Jednak z czasem język Australijczyków zaczął się zmieniać pod wpływem miejscowej ludności, dzięki napływowi ludzi z Europy oraz dużego wpływu amerykańskiej odmiany angielskiego. Australijska odmiana języka angielskiego różni się od brytyjskiej akcentem, a także niektórymi specyficznymi słowami i wyrażeniami. Wpływy amerykańskiej odmiany można zauważyć zwłaszcza w dziedzinach kultury popularnej, takiej jak telewizja, film, muzyka.
Australijski angielski to charakterystyczny akcent oraz liczne zdrobnienia i skrócone formy słów, które są w stanie zaskoczyć nawet native speakerów z Wysp:
- Australijczyk: (BrE) Australian – (AusE) Aussie
- piwo: (BrE) beer – (AusE) amber fluid
- popołudnie: (BrE) afternoon – (AusE) arvo
- śniadanie: (BrE) breakfast – (AusE) brekky
- parasol: (BrE) umbrella – (AusE) brolly
- ciężarówka typu pickup: (BrE) pickup truck – (AusE) ute
- kostium kąpielowy: (BrE) bathing costume / (AmE) bathing suit – bathers
- komar: (BrE) mosquito – (AusE) mozzie
Jeśli spotkasz Australijczyka, zamiast standardowego What’s up? usłyszysz zapewne How ya goin’ mate? A gdy się będziecie żegnać, prawdopodobnie z jego ust padnie przyjazne G’day, mate!
Australijska odmiana języka angielskiego zawiera wiele zapożyczeń z języków rdzennej ludności Australii. Są to głównie nazwy zwierząt i roślin typowych dla tego obszaru i pochodzą z języka aborygeńskiego:
- kangaroo (kangur)
- wombat
- koala
- billabong (wodopój)
Kanadyjski angielski
Jeśli powiesz nowo napotkanemu Kanadyjczykowi, że jest połączeniem Amerykanina i Anglika, słusznie się temu sprzeciwi. Jednak jeśli w ten sposób opiszesz kanadyjską odmianę języka angielskiego, nie będziesz daleki od prawdy. Unikalne słownictwo odróżnia Kanadyjczyków od ich amerykańskich sąsiadów i innych krajów anglojęzycznych, jednak w tej odmianie angielskiego widać zarówno fundamenty brytyjskie, jak i naleciałości amerykańskie.
Podczas gdy mówiony kanadyjski angielski brzmi jak wersja amerykańska, pisany łączy elementy amerykańskiego angielskiego (ze względu na bliskość krajów) i brytyjskiego angielskiego (ze względu na wspólną historię) z cechami typowymi dla Kanady, które wykształciły się tam z czasem. Do typowych określeń kanadyjskich, które na stałe weszły do słowników języka angielskiego, należą kayak i parka. Kanadyjczycy mają też typowe dla siebie określenia, których próżno szukać w brytyjskim czy amerykańskim:
- podomka: (CanE) housecoat — robe
- kredka: pencil crayon — coloured pencil
- tenisówki: runners – sneakers
- remiza strażacka fire hall — fire station
Akcent w kanadyjskim angielskim łączy cechy akcentu brytyjskiego i amerykańskiego.
Czy istnieje „właściwa” odmiana języka angielskiego?
Słynne powiedzenie George Bernard Shaw’a brzmi, że Anglia i Ameryka to dwa kraje oddzielone tym samym językiem.
I rzeczywiście tak jest, tym bardziej że współczesny język angielski rozwija się bardzo dynamicznie. To, że jest głównym językiem komunikacji ludzi na całym świecie, powoduje, że mocno się przeobraża. To dlatego tradycyjne instytucje stojące na straży poprawności, takie jak BBC, tracą na znaczeniu, jeśli chodzi o kształtowanie standardowego języka angielskiego. Język angielski stał się językiem międzynarodowym, przekraczającym granice państw i łączącym ludzi z różnych kultur i środowisk.
W takim kontekście trudno już mówić o jednej „najlepszej” odmianie języka angielskiego. Warto poznać różne role i funkcje, jakie pełnią różne odmiany języka angielskiego, w tym standardowy angielski. Angielski jest przecież używany na całym świecie do różnych celów, takich jak biznes, podróże, czy medycyna i zrozumienie tych różnic pomoże w komunikacji z osobami pochodzącymi z innych kultur.
Której odmiany języka angielskiego uczyć?
Być może zastanawiasz się, której odmiany języka angielskiego powinieneś się uczyć. Na jakiej podstawie ją wybrać i dlaczego akurat tę. Tak zwany standardowy angielski (British English) jest przyjęty jako domyślna odmiana języka angielskiego dla uczniów i studentów uczących się angielskiego jako drugiego języka. To wzorcowa odmiana języka angielskiego, która jest akceptowana na całym świecie, co ułatwia komunikację. Oznacza to też, że znając brytyjską odmianę angielskiego, jesteś w stanie porozumieć się w każdym zakątku globu.
Wybór odmiany języka angielskiego, której warto się uczyć, zależy od wielu czynników, takich jak cel nauki, preferencje osobiste, a także miejsce zamieszkania lub cel podróży. Ze względu na popularność i uniwersalność, wiele osób decyduje się uczyć języka angielskiego w odmianie brytyjskiej lub amerykańskiej. Oba warianty są szeroko stosowane i zrozumiałe dla większości osób na całym świecie. Warto pamiętać, że najważniejsze jest skupienie się na nauce języka i stopniowe rozwijanie swoich umiejętności, a wybór konkretnej odmiany zależy od indywidualnych preferencji i potrzeb.
Powszechnym przekonaniem jest, że najlepszymi nauczycielami języka angielskiego są native speakers, czyli rodzimi użytkownicy języka. Wydaje się, że jeśli będziesz uczyć się z rodowitym mieszkańcem Wysp Brytyjskich lub USA, masz gwarancję, że odniesiesz największy językowy sukces. Miej jednak na uwadze, że nie każdy native speaker to wykwalifikowany nauczyciel, który jest w stanie najlepiej przekazać Ci wiedzę. Więcej na ten temat piszę w artykule pt.: Czym się różni coaching językowy od kursu i korepetycji?
Bibliografia
- Ligang Han. A Review of the Major Varieties of English Language. January 2019 Canadian Center of Science and Education. International Education Studies 12(2):93.
- Urszula Clark. Which variety of English should you speak? 2014 from: britishcouncil.com
- Manfred Görlach. Varieties of English world-wide: where we stand. University of Cologne. 1997. Links & Letters 5, 1998 13-36.
- What are the differences between British and American English? The Britannica Dictionary.
- Ahmed M. Hashim. The Differences between American and British Accents. 2017. M.A. Program – Phonetics and Phonology.